همچنان که شیوع کرونا اکثر کسب وکارها را با چالش مواجه کرده است، مراکز خرید تجاری نیز از این آسیب ها مصون نمانده اند. این مراکز که زمانی یکی از مهمترین مراکز تفریح و خرید برای مردم در سرتاسر جهان بودند، اکنون به دلیل خطر ناشی از انتشار ویروس و تجمع متراکم افراد در این مراکز، با مشکلات فراوانی مواجه شده اند. با آغاز شیوع کرونا، اغلب مراکز خرید در کشورهای جهان به دلیل قرارگیری در فهرست کسب وکارهای پرخطر، ناچار به تعطیلی شدند. پس از بازگشایی ها نیز مراجعه مشتریان به این مراکز به دلیل نگرانی های ناشی از احتمال ابتال به ویروس، به شدت کاهش یافته است. مجموعه این موارد موجب شده مراکز خرید نه تنها دچار ضررهای هنگفت شوند، بلکه آینده کسب وکار این مراکز نیز در هاله ای از ابهام فرو رفته است. این امر نشانگر ضرورت اتخاذ رویکردهای مناسب توسط مراکز خرید برای افزایش تاب آوری و در کنار آن عمل به مسئولیت اجتماعی خود در شرایط جدید است.
2 -وضعیت مراکز خرید تجاری ایران و تاثیرات شیوع کرونا بر آن
در کشور ما حدود 1800 مرکز خرید تجاری وجود دارد. در این میان 1500 مرکز خرید کوچک و بزرگ بوده و 300 مرکز خرید چندمنظوره (عمدتا در حال احداث) وجود دارد. از کل رقم فوق، حدود 60 درصد به لحاظ ویژگی ها و امکانات در حد یک مرکز خرید محلی هستند و بقیه در زمره مجتمعهای بزرگ تجاری، چندمنظوره و یا مالها محسوب میشوند.
به لحاظ نوع اصناف فعال در مراکز نیز 80 درصد واحدها را واحدهای توزیعی (بطور نمونه پوشاک، کیف و کفش) تشکیل میدهند.10 درصد به واحدهای خدماتی (فست فود، کافی شاپ و رستوران) و خدمات فنی (تعمیر موبایل، تعمیر رایانه و تعمیرات طال و جواهر) اختصاص دارد. مابقی 10 درصد نیز واحدهای تولیدی (تولید محصوالتی چون پوشاک، کیف، کفش، طالسازی، جواهرسازی، صنایع دستی، شیرینی پزی و نان صنعتی) هستند. عالوه بر این، بالغ بر 80 درصد از واحدهای فعال در مراکز تجاری عمدتا استیجاری بوده و 20 درصد مابقی در تملک بانکها، انبوهسازان (دارای تعهد مالی به سیستم بانکی ) و اشخاص حقیقی یا حقوقی هستند. با وقوع موج اول کرونا، عمده مراکز خرید کشور (به جز برخی مراکز تجاری عرضه کننده گوشی موبایل و کامپیوتر و … که با تقاضای باال روبرو شدند) با توجه به قرار گرفتن در فهرست واحدهای پرخطر، در زمان اعالم قرنطینه اولیه تعطیل شدند. بعد از پایان قرنطینه بحث محدودیت زمان فعالیت برای آنها مطرح شد و تقریبا از اوایل خرداد ماه مجوز بازگشت زمان فعالیت به روال سابق صادر شد ولی مجددا در اواخرآبان ماه مقررات محدودکننده دیگری درخصوص ساعات کار اعمال گردید. علیرغم شروع فعالیت، صدمات مالی مراکز خرید به دلایلی چون کاهش تقاضا برای خرید از این مراکز و بلاتکلیفی بسیاری از فعالیتهای اقتصادی به علت نامشخص بودن زمان پایان کرونا و بیم شیوع بیشتر کرونا در مراکز سرپوشیده، مشکالت این حوزه را تشدید کرد. بر اساس اطلاعاتی که توسط دانشگاه شهید بهشتی برای دوره 8 مرداد تا 10 شهریور ماه 1400 منتشره شده مراکز خرید در فهرست مشاغلی هستند که کمترین رعایت پروتکلهای بهداشتی در آنها صورت گرفته است. به طور دقیق تر باید گفت، بر اساس بازدیدهای حضوریِ بازرسان وزارت بهداشت، میزان رعایت پروتکلهای بهداشتی در انواع مراکز خرید تنها حدود 59 درصد بوده است. اگر چه در ایران در رابطه با تمایل مردم به مراجعه به مراکز خرید به سیاق گذشته، هیچگونه نظرسنجی علمی و مبتنی بر آمارهای واقعی صورت نگرفته است، اما به گفته دست اندرکاران و صاحب نظران این حوزه و با توجه به مشاهدات میدانی از شرایط موجود، شواهد تجربی، نشانگر کم رونق شدن مراکز خرید تجاری و استقبال کمتر مردم نسبت به گذشته از این مراکز است. در واقع شاید تصور شود که مراکز خرید در مقایسه با برخی دیگر از اصناف خسارت دیده (با توجه به محدودیت منابع دولت) چندان نیازمند به حمایت نیستند. اما اگر به این امر توجه شود که در این نوع مراکز تعداد زیادی واحد صنفی مشغول به فعالیت هستند که به دلیل شیوع کرونا صدمه دیده و کارکنان آنها بیکار شده اند، ضرورت حمایت از این مراکز بیشتر مشخص میشود. شایان ذکر است با توجه به متضرر شدن کسب وکارهای فعال در مراکز خرید تجاری کشور، اقداماتی انجام شده که بطور نمونه میتوان به «پویش ملی حمایت مراکز خرید از کسبه و فعالان اقتصادی» و بخشودگی هایی برای حمایت از این فعالان اشاره نمود. با شروع این پویش در کشور و انعکاس آن، این رویه اشاعه یافت. اما بدیهی است که کل ضرر و زیان و خسارت وارده به این حوزه از این طریق، قابل جبران نیست.
3 -روند رو به افول مراکز خرید در جهان و سایه شیوع کرونا بر آن
نتایج بررسی ها درباره وضعیت کنونی مراکز خرید در کشورهای مختلف جهان و به تبع آن ایران و اوضاع بسیار نامساعد آنها از منظر کاهش مراجعان و کاهش تقاضای خرید از این مراکز، حاکی از آن است که دوران رونق خرید و اوج مراجعه بازدیدکننده در بازار مراکز خرید تجاری، سپری شده و این مراکز به خصوص در حوزه فروش فیزیکی وارد عصر زوال و مرگ تدریجی شده اند. این در حالی است که پیشتر یعنی سال 2014 و درست در اوج ساخت انواع مراکز خرید تجاری در ایران یک هشدار سراسری در آمریکا (به عنوان مهد شکل گیری مراکز خرید تجاری) از آغاز سراشیبی سقوط حجم خرید و فروش در مراکز مذکور خبر داده بود. در سال مذکور کارشناسان شهرسازی و دلالان ملک در آمریکا با مشاهده فروشگاههای آنلاین به عنوان بازیگران جدید حوزه خرده فروشی، پیشبینی کردند که 15 درصد مراکز خرید حضوری، طی ده سال آتی تعطیل یا تغییر کاربری (مثال تبدیل به انبار و … ) خواهند داد. اما مشاهدات نشان داد در ایالات متحده آمریکا با توجه به تعطیلی برخی از فروشگاههای زنجیرهای فعال در مجتمع های تجاری، سرعت افول مراکز خرید تجاری در این کشور به مراتب بیشتر از پیشبینی های قبلی بوده است. در سالهای اخیر فروشگاههای بزرگ آمریکایی نظیر میسیز و جی سی پنی که نماد قدرت خرده فروشی در این کشور بودند، ناچار به تعطیل نمودن شعبه های خود شده اند و حتی جی سی پنی در حال اعلام ورشکستگی است. طبق برآورد مرکز تحقیقات کورسایت، 25 درصد مراکز خرید این کشور طی سه تا پنج سال آینده از صحنه فعالیت در این حوزه محو خواهند شد. بحران کرونا سبب شده این افول با سرعت بیشتری به وقوع بپیوندد. به طوری که بسیاری از مراکز خرید عمده در سراسر جهان به ویژه آمریکا برنامه های تعدیل نیرو و بستن برخی از شعب خود را آغاز کرده اند. در استرالیا، تقاضای فروشگاههای مراکز خرید شرکت وستفیلد از این شرکت جهت بخشودگی یا کاهش اجاره واحدها موافقت نشد و برخی برندهای معتبر (از جمله گروه موزائیک) ناچار به تعطیلی فروشگاههای خود در این مراکز شدند. نظرسنجی انجام شده در آوریل 2020 در آمریکا نشان میدهد 26 درصد مصرف کنندگان آمریکایی باور داشتند یک ماه پس از پایان بحران کرونا قطعا میتوانند با خیال راحت از مراکز خرید استفاده کنند، در کنار آن اکثریتی وجود داشتند که گذشت یک ماه را زمان نسبتا مناسبی دانسته اند. برخی هم 6 ماه را بهترین زمان برای استفاده مجدد از مراکز خرید عنوان کرده اند. به هر حال این نظرسنجی بیانگر آن است که هنوز درصد زیادی از مردم از مراجعه به مراکز خرید واهمه دارند. با توجه به اینکه در وضعیت فعلی، الگوهای مصرف در خرده فروشی تغییر کرده و با وجود سایتهای فروش آنلاین همچون آمازون، دیگر مشتریان تمایل به حضور فیزیکی در فروشگاهها ندارند، چشم انداز امیدوارکنندهای برای مراکز خرید فیزیکی قابل تصور نیست و در آمریکا نیز افق فعالیت مراکز خرید و بخصوص فروشگاه های زنجیرهای واقع شده در این مراکز روشن نیست و بحران کرونا نیز به این مساله دامن زده است. به واقع عصر مراکز خرید فیزیکی در بسیاری از کشورها به پایان رسیده است؛ اما وضعیت ایران متفاوت است و این نوع مراکز هنوز به مرحله شکوفایی نرسیده، به دلیل رکود اقتصادی و خصوصا بحران شیوع کرونا به شدت و بطور ناگهانی وارد مرحله افول شده اند. با وجودی که پیشبینی ها نشان از افول مراکز خرید تجاری در جهان دارد، اما از سوی دیگر بعضی صاحب نظران بر این باور هستند که برخی نوآوری های تقویت کننده تاب آوری و موجد بقای کسب وکارها در دوران جدید، ممکن است به شکل گیری نسل جدیدی از کاربری مراکز خرید تجاری منجر شود. گفته میشود تا سال 2028 مراکز خرید به «ریزشهرهای آنلاین» تبدیل خواهند شد. به گونهای که تمامی راهروها با هوش مصنوعی ترکیب می شوند، بازدیدهای مشتریان به کمک حسگرهای چشمی، شخصی میشود و اتاقهای پرو هوشمند تجربه جدیدی را برای آنها ایجاد میکند. به طور مثال اخیرا گروه علی بابا در چین مرکز خرید پنج طبقه خود با عنوان مورمال را که از فناوری صندوقهای بدون صندوقدار بهره میگیرد، افتتاح کرد. علاوه بر این، برخی مراکز خرید به منظور ادامه بقای خود به خلاقیت و استفاده از شیوه های نوآورانه روی آورده اند که یکی از آنها فروش آنلاین است. طبق گزارشEmarketer ، خرده فروشی آنلاین در سال 2023 به 22 درصد رشد، از کل خرده فروشی دنیا را به خود اختصاص داد. براساس پیشبینی این شرکت تحقیقاتی، روند رو به رشد خرده فروشی آنلاین بطور فزاینده ادامه خواهد داشت تا سهم خرده فروشی آنلاین تا سال 2023 به 22 درصد از کل فروش خرده فروشی برسد. ضمن اینکه به نظر میرسد شیوع کرونا موجب شتاب این روند شود.
4 -مروری بر تجربیات مراکز خرید جهان و ایران در مواجهه با شیوع کرونا
همزمان با شیوع کرونا در مناطق مختلف جهان، بسیاری از مراکز خرید تعطیل شدند و در برخی موارد نیز تنها بخش های ضروری آنها مانند داروخانه ها، هایپرمارکت ها و سوپرمارکت ها و سرویسهای غذای بیرون بر به فعالیت ادامه دادند. همچنین برخی مراکز خرید، براساس مسئولیت اجتماعی خود، اقداماتی را در راستای کمک به مبارزه با شیوع ویروس در جامعه انجام دادند. در ایران نیز بسیاری از مراکز خرید در زمان موج اول شیوع، به صورت داوطلبانه اقدام به تعطیلی واحدهای زیرمجموعه خود کردند. در ادامه به تجربه برخی مراکز خرید منتخب در سطح جهانی و همچنین ایران پرداخته خواهد شد.
الف. وافی مال دوبی:
وافی مال در دوران شیوع ویروس کرونا، برنامه هایی مانند نشست آنلاین برای کارکنان جهت اطالع از آخرین رموز فروش آنلاین برگزار کرد و اکنون پس از بازگشایی مراکز خرید با رعایت پروتکلهای بهداشتی، اقدام به از سرگیری پروژه های متوقف شده اش کرده است.
ب. قطر مال:
مرکز تجاری مذکور، مانند تمامی مراکز خرید برتر دنیا به دلیل شیوع ویروس کرونا مدتی تعطیل بود و اکنون با کاهش استقبال مواجه شده است اما تدابیر مدیران آن باعث شده میزان ضرر مالی در این دوران تقلیل یابد. یکی از مهمترین این اقدامات، برپایی دوره های آموزش آنلاین مبارزه با کرونا بود که با استقبال مواجه شد. برگزاری بیش از 13 کنفرانس زنده خبری با مضامین آموزشی که به روسای قطر مال اجازه داد حتی در روزهای اوج گیری مجدد شیوع ویروس کرونا، سود لازم را ببرند. مدیران این مجموعه معتقدند برگزاری ویدئو کنفرانس و تکرار نام «قطر مال» به خوبی باعث جذب مشتری و جبران ضررهای مالی شده است.
ج. گروه وست فیلد:
گروه مذکور که یکی از بزرگترین مراکز خرید زنجیرهای دنیا است، یک محوطه در مرکزخرید وستفیلد لندن راه اندازی کرده تا استراتژی «کلیک کن و بردار» را اجرا کند. خریداران میتوانند محصولات را به صورت آنلاین خریداری و آنها را در محل دریافت کنند. در این محوطه خریداران میتوانند در صورت تمایل کالاها را پس دهند، محصولات مکمل را به خرید خود اضافه و کالاهای سفارش داده شده را امتحان کنند. وست فیلد همچنین کاربری اپلیکیشن هایی را توسعه داده که مشتریان با کمک آن می توانند اطلاعات و قیمت محصولات را مشاهده کنند، فروشگاههای عرضه کننده کالاها را پیدا کرده و با آنها در ارتباط باشند، آخرین رویدادها و پیشنهادهای ویژه را مشاهده کنند، منوی رستوران ها و برنامه های سینما ها را بررسی کرده و بلیت فیلم خود را خریداری و به شکل هوشمند از خدمات پارکینگ استفاده کنند.
د. بازار بزرگ تهران (ایرانمال):
فعالیت این مجموعه در اسفند ماه 1398 و همزمان با آغاز شیوع کرونا، متوقف گردید. لازم به ذکر است این مرکز در ابتدای سال 1399 با تبدیل بخشی از مرکز نمایشگاهی خود به نقاهتگاه بیماران کرونایی توانست در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی خود در فاز اول، بخشی را به مرکز درمانی و مراقبتی بیماران کرونایی اختصاص دهد.
ه. میکا مال در جزیره کیش:
این مجموعه علیرغم اینکه هنوز افتتاح نشده است، در راستای عمل به مسئولیت اجتماعی خود تا کنون اقداماتی درخور را درجهت مبارزه با شیوع کرونا در جزیره کیش انجام داده است.
5 -آینده مراکز خرید در دوران کرونا و پساکرونا
شرایط جدید ناشی از شیوع کرونا موجب شده آینده مراکز خرید جهان در هاله ای از ابهام قرار گیرد. طبق نتایج نظرسنجی مرکز تحقیق کورسایت، حدود 27 درصد مردم نگران وجود ویروس های کشنده در فضاهای عمومی هستند. این میزان نگرانی بعد از پایان دوران کرونا حتما به دلیل عوامل روانشناختی ادامه خواهد داشت. این مساله برای رونق گرفتن مجدد مراکز خرید در دوران پس از کرونا باید مورد توجه ویژه مدیران مراکز خرید قرار گیرد و برای آن برنامه ریزی کنند. در مراکز خرید چندمنظوره معمولا افراد زیادی چه به شکل کاربر، فروشنده یا پرسنل و چه به عنوان مشتری حضور دارند، این خود به تنهایی امکان شکل گیری بحرانهای کوچک و بزرگ سالمت محور را تقویت میکند. چرا که مراکز خرید امروزی با توجه به تغییر سبکی که نسبت به مراکز خرید گذشته داشتند، یعنی اضافه شدن کافه ها، رستوران ها و سینماها به این مراکز، با افت استقبال از این بخشها نیز ضررهایی را متحمل شدند و برخی تا مدتها باید به جبران خساراتی که در این فاصله به آنها وارد شده بپردازند. در این شرایط متاسفانه آینده مراکز خرید سرپوشیده چندان روشن نیست و مدیران برای بازگرداندن رونق به بازار باید راهکارهای عملی مناسبی داشته باشند. بر همین اساس، در ژوئن 2020 گروه مشاوران دیلویت که یکی از چهار شرکت بزرگ دنیا در زمینه خدمات حسابرسی و مشاوره مدیریت است، پنج عامل اصلی برای بازگرداندن مشتریان به مراکز خرید تجاری را مطرح کرد که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.
1 .تمرکز بر ایمنی و راحتی:
با توجه به علاقه روزافزون مشتریان به خرید آسان و ایمن (حداقل توقف در فضاهای بسته) و در کنار آن نیاز به حفظ تعامل اجتماعی با دیگر افراد، مراکز خرید نیازمند اتخاذ شیوه های نوآورانه برای برآورده کردن هر چه بیشتر این نیازهای جدید هستند.
2 .بازنگری در نقش فروشگاهها:
نوآوری در ایجاد تجربه جدید برای مشتریان و تمرکز بر رویکردهایی چون فضاهای نمایشی برای امتحان کالا از نزدیک توسط مشتری و سپس تصمیم برای سفارش آنلاین آن (شوروم)، فروشگاهها یا نمایشگاههای موقت (پاپ آپ) و سایر رویکردهای نوآورانه.
3 .ایجاد لنگرگاه های جدید در مراکز خرید برای جذب بیشتر مشتریان:
در نظر گرفتن مکانهایی باز برای فروش و توزیع مواد غذایی مانند رستوران، فست فود،کافه و مانند آن درچارچوب پروتکل های بهداشتی ایمن، برای جذب مشتریان به مراکز خرید.
4 .استفاده بیشتر از فناوری:
تمرکز بر ابزارهای دیجیتال به منظور افزایش کارایی و بهره وری و ایجاد تجربه های جدید و پویا برای مشتریان.
5 .تنوع بخشیدن به فعالیتها و خدمات مراکز خرید:
تبدیل مراکز خرید به محیط های چندمنظوره که انواع خدمات تفریحی و رفاهی و نیز امکانات اداری، مسکونی و فرهنگی ایمن را در اختیار مراجعین قرار میدهد.
با توجه به تحولات ماه های اخیر و تغییرات رفتار مشتریان می توان دریافت که گرایش مراکز خرید و نیز مشتریان به سوی خرید اینترنتی و غیرحضوری بیشتر شده است. این روند، جریانی اجتناب ناپذیر است و تداوم یافتن آن قابل پیشبینی است.
در نیمه ابتدایی سال 2020 میلادی برخی شرکت های پیشرو در صنعت خرده فروشی با استفاده از زیرساخت های آماده خود اقدامی پیشگیرانه برای مقابله با بحران کرونا انجام دادند و به سرعت تمامی بسترهای خود را برای فروش اینترنتی به کار گرفتند که باعث بقا و حیات آنان شد، در حالی که بسیاری از صاحبان کسب وکاری که این دوراندیشی را نداشتند با ضررهای سنگینی مواجه شدند و حتی منجر به تعطیلی شعب و فروشگاه هایشان شد. بر اساس نتایج پیمایش گروه دیلویت در ماههای اخیر، 78 درصد مشتریان بر این باورند که خرید آنلاین پس از کرونا محبوبتر میشود و 58 درصد آنان معتقدند مال های بسته و سرپوشیده کمتر مورد توجه قرار خواهند گرفت. بر اساس همین گزارش، در خصوص آینده و تحرک هوشمند باید گفت تحقیقات نشان میدهد ارتباط تنگاتنگی میان تحول در میزان تحرک انسانها و تاثیرات آن بر سبک زندگی، کار، خرید، بازی و سرگرمی وجود دارد. انتظار میرود از طریق تأثیرگذاری بر چیدمان فروشگاههای فیزیکی و متناسب سازی آن با نیازها و شرایط جدید و سایر تنظیمات ایمن سازی، متناسب با نیاز خریداران، تغییر روند و تحرک قابل ملاحظه ای در کاربری جدید املاک و مستغلات تجاری اتفاق بیافتد.
6 -پیشنهاداتی برای مراکز خرید در ایران
با توجه به مباحث مطرح شده، در راستای افزایش تاب آوری مراکز خرید در دوران شیوع کرونا، پیشنهادات زیر قابل ارایه است:
الف. شکل گیری تشکل تخصصی مربوطه:
در بسیاری از کشورها تشکل های اختصاصی در قالب انجمن ها یا شوراها در حوزه مراکز خرید شکل گرفته اند. اما مراکز تجاری در ایران فاقد یک تشکل اختصاصی هستند. وجود چنین نهادی میتواند نقش مهمی در ساماندهی این حوزه ایفا کند. شکل گیری چنین تشکلی، نه تنها میتواند راهگشای رفع مشکلات و چالش های عمومی توسعه و تداوم فعالیت مراکز خرید کشور باشد، بلکه میتواند در مورد مسائلی همچون شرایط کنونی کشور (کرونا و لطمات اقتصادی به کسب وکارهای داخل مراکز خرید) نیز به عنوان بستری برای تعامل نزدیکِ فعالین این حوزه در خصوص پیشنهاد راهکارهایی جهت کاهش صدمات اقتصادی ناشی از شیوع کرونا به متولیان مربوطه کمک نماید.
لازم به ذکر است که در سال 1395 ،موضوع شکل گیری انجمن مراکز خرید در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (اداره کل سازمانهای کارگری و کارفرمایی) پیگیری شد که به دلیل پاره ای مشکلات و موانع بی سرانجام ماند. عالوه بر این، در سال 1396 « انجمن مجتمعهای تجاری چندمنظوره ایران» در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران (ذیل معاونت استانها و تشکلها) ثبت شده اما با توجه به اختیاری بودن عضویت در تشکل ها، فعلا تنها حدود 30 عضو دارد. در حالی که تعداد این نوع مجتمع ها بسیار بیشتر از رقم مذکور است.
ب. ارزیابی دقیق از میزان خسارات وارده به مراکز خرید در ایران:
از آنجا که از میزان دقیق خسارت وارده به مراکز خرید تجاری در ایران هیچگونه اطلاعاتی در دست نیست، پیشنهاد می شود میزان ضرر و زیان ناشی از شیوع کرونا در این بخش مانند سایر کسب وکارهای موجود در کشور مورد توجه قرارگیرد تا دولت در صورت لزوم بتواند برای آینده این مراکز به دلیل اهمیت آنها در تعاملات اجتماعی، خصوصا کالارسانی و غیره برنامه ریزی نماید.
ج. لزوم انعطاف پذیری و استفاده از روش های خلاقانه و مبتکرانه:
بهره گیری از تجربیات موفق مراکز خرید جهان میتواند مانع از لطمات بیشتر به این حوزه باشد. در این ارتباط، تجارب مراکز خریدی نظیر وافی مالی، قطر مال و … قابل استفاده هستند. علاوه بر این، استفاده از تجربیات و اقدامات مراکز خرید معتبر کشورمان همچون ایران مال و … نیز در تغییر کاربری فضای نمایشگاهی در جهت مقابله با ویروس کرونا قابل توصیه است.
د. بهره گیری بیشتر از فضاهای روباز:
اصوال محیط های روباز موجب افزایش احساس امنیت مردم نسبت به سلامتی شان می شود و از طرف دیگر نیز به دلیل وجود تهویه، احتمال شیوع ویروس به شرط عدم تجمع به شکل قابل توجهی کاهش می یابد. در شرایط فعلی اقبال به مراکز خرید روباز در جهان (در مقایسه با مراکز مسَقّف) روبه فزونی است. پیشنهاد می شود مراکز خرید در حال ساخت نسبت به این موضوع توجه بیشتری داشته باشند.
و. تحول و نوآوری در شیوههای کسب وکار:
بدیهی است ترس و مسائل روانشناختی برای رونق گرفتن مجدد مراکز خرید در دوران پس از کرونا باید مورد توجه بخش بازرگانی کشور به ویژه مدیران مراکز خرید قرار گیرد و برای آن برنامه ریزی کنند. در مراکز خرید چندمنظوره معمولا افراد زیادی چه به شکل کاربر، فروشنده یا پرسنل و چه به عنوان مشتری حضور دارند، این خود به تنهایی امکان شکل گیری بحرانهای کوچک و بزرگ سالمت محور را تقویت میکند. در این شرایط متاسفانه آینده مراکز خرید سرپوشیده چندان روشن نیست و مدیران برای بازگرداندن رونق به بازار باید راهکارهای عملی مناسبی داشته باشند. پیش از بروز بحران کرونا برگزاری رویداد و تخفیف های ویژه یکی از راهکارهای بازاریابی مراکز خرید بود که اجرای آن در حال حاضر دشوار شده است. اما در این زمان، ایجاد تحول و نوآوری در شیوه های کسب وکار این مراکز می تواند در قالب راهکارهای زیر مورد توجه قرار گیرد:
1 -تحول تجربه خرید با استفاده از استراتژی های چندکاناله:
استفاده از تکنولوژی هایی نظیر اتاق پرو هوشمند که تماس افراد با لباس ها و دیگران را به حداقل میرساند، یک راهکار پرهزینه اما بسیار کاربردی خواهد بود. تا پیش از شیوع کرونا مشتری دوست داشت وقت خود را در مراکز خرید بگذراند و احساس شادی کند و برای این شادی حاضر بود هزینه کند. در دوران پس از کرونا مشتری دوست دارد وقت کمتری را در مراکز خرید سپری کند و در عین حال از تامین سلامت خود و محصولاتی که خریداری میکند، اطمینان داشته باشد. بنابراین، مراکز خرید باید برای جلب اعتماد مشتریان از کانالهای ارتباطی متنوع با آنها (در کنار تجربه خرید فیزیکی) استفاده کنند. البته منظور از تنوع در کانالهای ارتباطی، صرفا فروش آنلاین نیست و می تواند انواع دیگری از ارتباط را نیز شامل شود.
2 .استفاده از طراحی و فضا:
تا پیش از شیوع کرونا، جنسیت مشتری، رده سنی مشتریان و نوع کالا از مهمترین عوامل موثر بر طراحی فضا بودند. اما در حال حاضر لزوم فاصله گذاری اجتماعی سبب شده فضای مراکز خرید نیاز به بازطراحی داشته باشد. مشتری زمانی که احساس کند حریم شخصی او هنگام خرید حفظ میشود و دیگران در داخل محدوده ایمن او قرار ندارند، زمان بیشتری را به خرید و گشت وگذار در فروشگاه صرف خواهد کرد.
3 .ارایه تخفیفهای هدفمند:
به نظر میرسد با ورود به دوران کرونا، زمان برگزاری رویدادهای معمول و سنتی یا تکرار تخفیفات فصلی، برای افزایش فروش به سر آمده است. اکنون باید مراکز خرید، کمپین های اختصاصی و روش های هدفمندتری را برای جذب مشتریان هدف تعریف کنند. در چنین رویدادهایی مشتری باید اطمینان حاصل کند که درون فروشگاه ازدحام وجود ندارد و در عین حال شرایط ویژهای مختص خرید او در نظر گرفته شده است. در این زمینه اطلاغات موجود در باشگاه مشتریان، برای طراحی و اجرای رویدادها در دوران جدید بسیار مفید خواهند بود.
2 .برنامه ریزی برای سفر مشتری:
مراکز خرید باید در دوران جدید برای مشتریان خود از لحظه خروج از منزل و مراجعه به مرکز خرید تا بازگشت به منزل، برنامه ریزی کنند. در این راستا، نیاز است کلیه مراحل سفر یک مشتری بررسی شده و راهکارهایی طراحی شوند که حس اعتماد و وفاداری مشتری را نسبت به حفظ سلامتی خود افزایش دهند. طراحی کمپین های محیط داخل و اطراف مراکز خرید تا تنظیم برنامه رفت وآمد مشتریان، نمونه هایی از این راهکارها هستند.
منابع:
1-جهان اقتصاد، جایگاه صنعت مراکز خرید در اقتصاد ایران،1399
2 -بخش زاده، علیرضا، ارائه الگویی به منظور تبیین نقش موفقیت مجتمع های تجاری در کشور، دوماهنامه بررسیهای بازرگانی، 1395.
3 -نهاوندی، الهام، سرزندگی فضاهای پشتیبان در مراکز نوین شهری، ویژه نامه مراکز تجاری، مجله منظر، 1396
4 -دنیای اقتصاد، پایانه جهانی عصر «مال»ها، 1396.
5 -پایگاه خبری تی نیوز.tnews.ir